آموزش نماز

آثار و برکات نماز

آموزش نماز

آثار و برکات نماز

چرا فرزندان ما نسبت به نماز صبح سست تر هستند وچگونه آنها را برای

چرا کودکان و نوجوانان براى اداى فریضه نمازصبح برنمى خیزند یا به سختى و با غرولند و پرخاشگرى برمى خیزند؟ کم نیستند کودکان و نوجوانانى که نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را -باوجود تعداد بیشتر رکعات- مى خوانند اما از خواندن نماز صبح اکراه دارند. حقیقت این است که خواب صبحگاهى شیرین و دلچسب است و به قول صائب:

آدمى پیرچو شد حرص جوان مى گردد

خواب در وقت سحرگاه گران مى گردد

اما تنها دلیل برنخاستن براى نماز همین نیست. بسیار اتفاق افتاده است که براى برنامه اى دلچسب و موردعلاقه، فرزندان توصیه مى کنند صبح زود ما را بیدار کنید یا خود تمهیداتى براى بیدار شدن مى اندیشند.

پس باید دید علل و عوامل سهل انگارى یا بى رغبتى نسبت به نماز صبح چیست؟

 

چرا گاهى فرزندانمان نماز نمى خوانند؟

پیش از پرداختن به این پرسش که چگونه فرزندانمان را به برپایى نماز صبح دعوت کنیم، باید بپرسیم چرا، گاه فرزندان نماز نمى خوانند؟ علل و عواملى چند در این بازدارندگى یا سهل انگارى و بى رغبتى مؤثرند:

۱- عوامل و علل اعتقادى

وقتى کودک و نوجوان فاقد باور عمیق و ریشه دار نسبت به خدا و معاد باشد نه پشتوانه اى از عشق دارد تا او را برانگیزد و نه انگیزه اش چون خوف و هراس از بازخواست اخروى تا او را به اداى تکلیف دینى وادارد. آن که صبحگاهان با وجود همه جاذبه هاى خواب، بستر را رها مى کند و به نماز مى ایستد یا از سر عشق و شیفتگى و معرفت به پروردگار است یا لااقل ترس از مجازات و آن که روشنى یقین در دل ندارد شوق برپایى نماز نخواهد داشت.

۲- نمادها و نمودهاى نامطلوب دینداران

کودکان و نوجوانان کنجکاوانه و دقیق زندگى ما را مى کاوند، اگر ما به نمازشان بخوانیم و آنها ما را به عنوان نمازگزار در ارتکاب گناه و ناشایسته بى پروا ببینند میان «نماز» و «رفتار» به جست وجوى رابطه مى پردازند و احیاناً چنین داورى و نتیجه گیرى مى کنند که نمازگزاران چنین اند. همین کافى است که نماز را متهم کنند و از آن گریز و پرهیز پیدا کنند.

۳- رفتارهاى گناه آلود و ناروا

اگر نماز از فحشا و منکر بازمى دارد، فحشا و منکر نیز مى تواند بازدارنده از نماز باشد! وقتى فضاى زندگى ما از دروغ، فریب، حرام خوارى، غیبت و حرمت شکنى تباه و سیاه شود، بازتاب آن نه تنها در نماز ما که در نماز و کنش هاى دینى فرزندانمان محسوس و مشهود است. نه خود گناه کنیم و نه فضایى لغزاننده و گناه زا براى فرزندانمان فراهم کنیم. رهاورد چنین فضاى مهذبى اقبال فرزندان به نماز خواهد بود.

هنگام نشاط، بهترین فرصت براى عبادت

۴- جزر و مدها و زیر و بم هاى درونى

روح انسان دستخوش دگرگونى هاى دائمى است. عناصر و عوامل گوناگونى در جان انسان آشوب مى آفرینند. در هنگام اقبال و نشاط بهترین فرصت براى دعوت به عبادت حتى عبور از مرز «فرائض» به نوافل است و در هنگام بى نشاطى یا ادبار، خط قرمز ورود به حوزه نوافل و درنگ و توقف در قلمرو فرائض. شناخت این جزر و مدها و ایجاد ارتباط سنجیده در آن موقعیت، در رفتارها، موضع گیرى ها و نگرش هاى آینده فرد بسیارمؤثر است.

والدین از نماز استفاده ابزارى نکنند

۵- انتظار و تلقى ناروا از نماز

وقتى جایگاه نماز درست تحلیل و تبیین نشود ممکن است بعد از مدتى نماز کنار گذاشته شود یا منظم برپا نشود که این نیز به حذف نماز مى انجامد.

گاه از نوجوان مى پرسیم چرا نماز نمى خوانى؟ و پاسخ این است که هرچه از خدا خواستم که به فلان خواسته و آرزویم برسم، نرسیدم و دیگر نماز نمى خوانم، یا مدتى نماز خواندم و دیدم مشکلم حل نشد یا به خواسته ام نرسیدم، دیگر نمى خوانم! استفاده ابزارى از نماز، القاى خانواده ها که اگر نماز بخوانى، در امتحان قبول مى شوى و نماز را درحد مشکل گشاى مسائل عادى زندگى -حتى گاه خواسته هاى نامعقول- تلقى کردن، آفت و آسیب بزرگ براى نماز خواندن است .

مشهور آن است که در فصل امتحان، نماز خواندن دانش آموزان رایج تر مى شود و پس ازامتحان- به خصوص اگر با ناکامى مواجه شوند- تعطیل مى شود!

چنین تصویر و تصورى از نماز و فرو کشیدن آن درحد گره گشایى از مشکلات معمول، ستمى بزرگ است. گزارش هایى از مدارس دریافت مى شود که گاه معلمان و مربیان در چنین القائاتى با دیگران هم داستان و هم زبان مى شوند.

۶- تجربه هاى تلخ از نماز یا محیط مذهبى

کودک و نوجوان با اشتیاق به مسجد مى آید اما در مسجد با برخورد ناروا مواجه مى شود، گاه فضاى مسجد ذوق و شوق و طبع حساس او را برنمى انگیزد و خاطره تلخ، چاشنى آمدن مى شود. این رویداد که گاه تا همیشه بر روح و نگرش انسان سایه مى اندازد، گریزگاه وى مى شود و جدایى و حتى نفرت وى را برمى انگیزاند، باید تجربه هاى نخستین کودکان از مسجد با شیرینى و لطافت همراه باشد و از تحقیر، تمسخر، توهین و هر حرکتى یا حادثه اى که تند و تلخ و شکننده باشد پرهیز شود.

قدرت گروه همسالان را دست کم نگیرید

۷- تأثیر منفى دوستان و گروه همسالان

کودک و نوجوان چشم به دهان دوستان مى دوزند و رفتارهاى «جمعى دوستان» آنان را بشدت جذب و به همسانى رفتار مى کشاند. آن ها مى خواهند صرفاً به کارهایى بپردازند که «همه» آن را انجام مى دهند. بى تردید شما نیز مى توانید به یاد بیاورید که زمانى چنین بوده اید. هیچ گاه قدرت گروه همسالان را دست کم نگیرید. آسان نیست که متفاوت عمل کنیم و یا این که در مقابل اکثریت باشیم. مراقبت در طیف دوستان، مداخله سنجیده و هشیارانه در انتخاب دوستان و حتى تأثیر در حلقه آنان، نوعى مصونیت بخشى معنوى خواهد آفرید که نمازگزارى فرزندان را تضمین مى کند. خانواده هایى که فرزندان رها شده دارند و مراقبت و دقت در معاشرت ها و روابط فرزندان ندارند دچار مشکلات حاد رفتارى و ریزش هاى معنوى فرزندان خواهند شد.

۸- انباشت پرسش ها و تردیدها

کودک و نوجوان پرسشگر و کنجکاوند. براساس حق پرسشگرى و کنجکاوى، کودک و نوجوان از نماز هم مى پرسند، چرا نماز؟ چرا این گونه؟ چرا هروقت دلم خواست نخوانم؟ چرا به هر سمت نخوانم؟ چرا هر مقدار دوست داشتم و کشش داشتم نخوانم؟ اصلاً چرا بخوانم؟ و چرا... اگر این پرسش ها، پاسخ دقیق و مجاب کننده نیابند یا پرسشگر به دلیل سؤال، تحقیر و تمسخر و متهم شود و یا پاسخ ها انحرافى باشد، موریانه تردید، شک، تزلزل و درنهایت پرهیز و ستیز وجود وى را پرخواهدکرد. ایجاد موقعیت ها و فرصت هایى براى سؤال، حتى طرح سؤالات احتمالى در فضایى سرشار از عاطفه و محبت، تشویش ها و تردیدها را مى زداید.

در هنگام خستگى اصرار در برپایى نماز نکنیم

۹- خستگى و سستى

نماز باید با نشاط و سرزندگى برپاشود. در سستى و رخوت، در بى حالى و بى رغبتى حتى اگر نماز برپاشود چندان مناسب نیست. در هنگام خستگى و رخوت اصرار در برپایى نماز نکنیم. حتى توصیه کنیم که هم اکنون نماز نخوان، خسته اى. به استراحت نیاز دارى، خودم براى نماز بیدارت مى کنم. این جملات ملاطفت آمیز و آرام به جاى نمازى شتاب زده نمازى با آرامش را رقم مى زند.

نماز اول وقت باید به فرهنگ تبدیل شود

۱۰- تأخیر و تسویف

گاه به هر دلیل، نماز به تأخیر مى افتد. جاذبه هاى فراوان در زندگى کودک و نوجوان، مشغولیت هاى آنى، قرارگرفتن در موقعیت هاى لذت بخش بویژه بازى با دوستان موجب مى شود که نماز به بعد موکول شود! اول وقت خواندن نماز باید به فرهنگ تبدیل شود. وقتى ما بزرگ ترها و مربیان و متولیان تربیت به نوعى تقیید در نماز اول وقت برسیم و فضاى مناسب را نیز فراهم کنیم از چنین ضایعه اى جلوگیرى خواهیم کرد. باید دقت شود نماز اول وقت طولانى یا همراه با چاشنى هاى وقت گیر نباشد.

۱۱- بى اعتنایى خانواده به نماز

مشاهده و تقلید رفتارهاى والدین در دوران کودکى، بارزترین رفتار کودک در خانه است. کودکان و نوجوانان گاه دچار تعارض ها و ناهمخوانى هاى خانه و مدرسه هستند، در مدرسه نماز جماعت هست اما در خانه از این فضیلت ها و ارزش ها نیست. خانواده هایى که به نماز بى اعتنا باشند هرگز نمى توانند انتظار داشته باشند که فرزندانشان به نماز پا یبند و متعهد باشند.

صبح را با خبرهاى هیجان آمیز و شیرین همراه کنید

در خانواده هاى ما بسیارى اوقات، شب لبریز از خبر و خاطره است، تلفن زدن ها، شوخى ها، میهمانى ها و گفت وگوها در شب اتفاق مى افتد، اگر صبح با برخى خبرهاى هیجان آمیز و شیرین همراه باشد، باز کردن یک هدیه به صبح موکول شود و... انگیزه هایى براى بیدارى کودک و نوجوان فراهم مى شود.

شب ها زودتر بخوابید!

زندگى مدرن امروز، چند شغلگى و دیر به منزل رسیدن پدر و مادر و دیگر اعضاى خانواده، میهمانى هاى شبانه، تماشاى برنامه هاى تلویزیون و دیگر سرگرمى هاى شبانه در برنامه خواب فرزندان نیز اثر مى گذارد. در خانواده هاى امروزى گاه صداى قاشق و چنگال ها در نیمه شب شنیده مى شود، معلوم است که این خانواده ها چه وقت مى خوابند و صبح با چه وضعیتى بیدار مى شوند. فرزندان به تبع این نوع زندگى، حتى صبح براى مدرسه رفتن هم مشکل دارند. به دلیل کم خوابى، خستگى و شرایط پشت سر گذاشته شبانه، از خوردن صبحانه نیز مى پرهیزند. در شب توصیه بر سبک خوردن، اوایل شب خوردن و خواب به موقع باید کرد. اگر برنامه زمانى خواب معین شود وخانواده به نظم و انضباط در این باره برسد به حل یکى از عناصر تأثیرگذار در دیر برخاستن و ادا نکردن فرضیه صبح رسیده است.

تصویرهاى برگرفته در شب، در جریان خواب و صدالبته در همه زندگى بازتاب خواهد داشت، به عبارت دیگر فرزندان ما با چه تصورهایى تا رختخواب بدرقه مى شوند؟ اگر وقت خواب، کنار کودک باشیم و با قصه هایى دلنشین بیدارى اش را به خواب گره بزنیم و در آخرین لحظه ها بگوییم که منتظرم صبح فرشته ها در اتاقت نماز قشنگت را گوش بدهند یا ان شاءالله صبح صدایت مى زنم تا با خداى مهربان گفت و گو کنى، مطمئن باشیم صبح براى بیدار کردن کمتر با مشکل مواجه مى شویم.

نبود صمیمیت و صراحت در طرح مسأله بلوغ

یکى از مشکلات فرهنگى جامعه ما نبود آموزه هاى درست، بموقع و همه جانبه بلوغ است. در نظام آموزش و پرورش هنوز هیچ برنامه مشخص و روشنى در این باره وجود ندارد. شرم و حجب و حیاى حاکم بر خانواده ها مانع طرح این مسأله مى شود... دوران بلوغ دختران مسئولیت هاى ویژه شرعى و موقعیت هاى خاصى را همراه دارد و اگر پدر و مادر، آگاهى بخشى و آگاهى یابى کافى از این مسأله نداشته باشند ممکن است به تعطیلى تکالیف در دیگر موقعیت ها منجر شود. در مدارس راهنمایى، پسران جوان صبح وقتى برمى خیزید و نیازمند نظافت و غسل هستند به علت نبود زمینه سازى خانواده ها دچار مشکل مى شوند و گاه به ناگزیر با همان وضعیت نماز برپا مى کنند. بلوغ مثل هر رویداد دیگر باید در خانواده ها مطرح شود و پدر و مادر راهنمایى هاى لازم و درست در اختیار فرزندان قرار دهند. اگر چندبار نوجوان صبح نتواند نماز بخواند به علت احتلام صبحگاهى، ممکن است نه تنها نماز صبح که به «همه نماز» آسیب برساند.

پرتگاه افراط و تفریط در مسیر تربیت نسل جدید قربانى فراوان مى گیرد. گاه خانواده ها همه «شدت»اند و گاه همه «رحمت».

مهربانى و رحمت، انعطاف و نرمش لازمه تربیت سازنده اند اما نباید غافل بود که گاه «قاطعیت» ضرورت تربیت است. جالب است که در روایات بارها به جدى گرفتن نماز در کودکى و دوران بلوغ تأکید شده است. «امیرالمؤمنین» فرمود: از هفت سالگى نماز را به بچه ها آموزش دهید ولى از وقتى که به تکلیف رسیدند بسیار جدى بگیرید.»

اگر خانواده ها براى نماز جدى باشند و خود در وقت نماز به هیچ چیز دیگر نپردازند و با لحنى آمیخته با جدیت و قاطعیت- نه تندى و خشونت و تحقیر- دیگران را به نماز دعوت کنند، فرزندان درمى یابند که نماز، از برنامه هاى خانواده است و به آن پایبند خواهند شد. فقدان جدیت که گاه خود را در قالب جملاتى چون دلم نمى آید صبح بیدارش کنم، عیب ندارد وقتى بلند شد مى گویم قضایش را به جا آورد، خدا مى بخشد و... موجب مى شود که «نماز» محذوف زندگى باشد بى آنکه پدر و مادر خود را مقصر بدانند!

وقتى از قاطعیت سخن مى گوییم، بال دوم تربیت یعنى رحمت و محبت بیشتر باید دیده شود. وقتى صبح با محبت، نرمى و مهربانى، کشیدن دست لطف بر پیشانى و بوسه کودک را بیدار مى کنیم و سپس «نماز» او را ستایش مى کنیم، خاطره اى شیرین و موقعیتى مثبت براى استمرار برپایى نماز فراهم کرده ایم. یکى از دوستان مى گفت: گاه صبح فرزند نوجوانم را بیدار مى کنم و به آرامى براى نماز آماده مى سازم، وقتى نماز را بر پا مى کند به او اقتدا مى کنم و پس از نماز مى گویم: «عزیزم نماز تو با این دل پاک پذیرفته است، دوست دارم به نمازى اقتدا کنم که فرشتگان آسمان به آن افتخار مى کنند.»

انتظارات ناهمخوان با واقعیت

آنچه ما از دیگران بویژه از فرزندان مى طلبیم عمدتاً آرمان طلبانه است تا واقع بینانه. وقتى انتظارات بالا مى رود و کودک و نوجوان نمى توانند انتظارات را برآورده کنند ممکن است مورد تحقیر و شماتت قرار گیرند. به طور مثال میزان خواب در بزرگسالى همچون کودک نیست. انگاره و فهم آنان از نماز معادل درک و بینش بزرگترها نیست. نباید انتظار داشت مثل ما بستر را رها کنند. گاه همین انتظارات فراتر از واقعیت به تعطیلى نماز مى انجامد. گاه کودک و نوجوان قول نماز خواندن مى دهند و اندکى بعد دوباره که به سراغشان مى رویم، به خواب رفته اند، در چنین مواقعى نباید خشمگینانه برخورد کرد. ایجاد فضایى مناسب براى گذر از نماز شتاب زده و رخوتناک لازم است.

پیش زمینه نماز صبح از شب فراهم نشود

اگر بگوییم هر کس مى خواهد صبح اول وقت بیدارش کنم، اعلام کند، از همان شب زمینه فراهم شده است، این برخاستن دیگر تحمیل نیست، «خواسته» است. اگر بگوییم ساعت را تنظیم کنید یا اراده کنید که صبح برخیزید، نوعى تلقین فراهم شده است. مراقب باید بود نماز صبح، نماز شروع است، اگر برپا نشود، به برپایى نماز ظهر و عصر چندان امیدى نیست. بهتر است «ما» بیدار نکنیم یا لااقل همیشه ما این مسئولیت را به عهده نگیریم. گاه فرزندان خود مسئول و چاره اندیش بیدارى خودشان باشند.

دکتر محمدرضا سنگرى

منبع:

http://namaz.namaz.ir/page.php?page=showarticles&cat=35&id=25&office=namaz

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد