نماز در آئینه ی حیات انبیا و امت ها

تفسیر علی بن ابراهیم قمی در حدود قرن سوم هجری ، یعنی نزدیک به عصر امام حسن عسکری (علیه السلام) ، به رشته ی تحریر درآمده است .

بزرگان از علمای امت اسلامی و دانشمندان وارسته ، امثال علامه ی طباطبایی صاحب تفسیر المیزان ، به این تفسیر اطمینان نموده و  بسیاری از مطالب آن را در کتب فقهی و تفسیری و اخلاقی خود نقل کرده اند .

نویسنده ی تفسیر جناب علی بن ابراهیم(1) در توضیح آیه ی شریفه ی ( فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَات   )(2) روایتی را از قول پدرش ، از ابن ابی عمیر ، از ابان بن عثمان ، از امام ششم (علیه السلام) نقل می کند که با توجّه به اینکه کتب رجالی شیعه از قبیل رجال کشی ، جامع الرواة اردبیلی ، قاموس الرجال شوشتری ، معجم الرجال خویی ، سندش را صددرصد معتبر دانسته اند ، نشان دهنده ی مسئله ی نماز در زمان حضرت آدم (علیه السلام) است ، برگردان فارسی روایت تا آنجا که لازم و نقطه ی شاهد است از نظر عاشقان نماز می گذرد :

* آدم پس از بیرون آمدن از بهشت و هبوط به زمین ، چهل روز در کوه صفا واقع در نزدیک بیت حق اقامت داشت . آن روزها به خاطر دوری از مقام قرب و هبوط از مقام علّم الاسمایی و از دست دادن جوار ملکوت و هجران بهشت 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ تفسیر قمی : 1  / 44 .

 ـ بقره  ( 2 ) : 37 .

وصال محبوب ، در حالی که صورت به خاک داشت همچون ابر بهاران سرشک از دیده می ریخت .

  امین وحی از جانب حضرت معبود ـ که جز لطف و محبّت و احسان و مرحمت به بندگان ندارد ـ بر او نازل شد و سبب ناله ی جگرسوز و دلخراش او را پرسید . در پاسخ آن فرشته گفت : چرا ناله نکنم و اشک از دیده نبارم ؟ مگر نه این است که خدای عزیز مرا به خاطر بی توجّهی به خواسته ی خود از مقام قرب رانده و از جوار رحمت خویش محرومم نموده و مسکنم را در خاک دلّت و بر غبار مسکنت قرار داده ؟

فرشته ی وحی بدو گفت : به پیشگاه لطف دوست برگرد و وجود خود را به زینت توبه بیارای .

آدم گفت : چگونه توبه کنم و چه سان به سوی حق باز گردم ؟

خداوند مهربان چون اراده ی آدم را بر جبران گذشته راسخ دید ، قبه ای از نور که جایگاه بیت را مشخص می کرد و تابش نورش حدود جغرافیایی حرم را معلوم می نمود فرو فرستاد و به امین وحی فرمان داد محلّ بیت را نشانه گذاری کند . چون به وسیله ی آن روشنایی ، محلّ بیت و حدود حرم معلوم شد و این برنامه سامان گرفت ، فرشته ی وحی از آدم خواست آماده شود تا مراسمی را بجا آورده و دست نیاز به سوی بی نیاز برای بازگشت و توبه بردارد .

روز ترویه شروع برنامه ای بود که از فرشته ی حق تعلیم می گرفت . پدر آدمیان به دستور فرشته ی حق غسل کرد و مُحرم شد و پس از انجام آن مراسم ، روز هشتم ذوالحجه به سرزمین منی رفت و دستور گرفت که شب را در آنجا بماند .

صبح روز نهم در حالی که تلبیه می گفت به عرفات آمد . آفتاب عرفات از ظهر می گذشت . فرشته ی الهی به او گفت : از ادامه ی تلبیه خودداری کن و دوباره خود را به غسل بیارای .پس از اینکه نماز عصر را بجای آورد امین وحی به او 

گفت : در این سرزمین به پای خیز . چون به پا خاست کلماتی را که از خداوند برای توبه نازل شده بود به آدم تعلیم داد .

از این روایت که علاوه بر تفسیر علی بن ابراهیم ، کتابهای دیگر اسلامی هم آن را نقل کرده اند استفاده می شود که حضرت آدم که اولین انسان از نوع ما بوده از جانب حضرت ربّ مأمور به نماز بوده است ، ولی اینکه چگونگی و کیفیّت و شرایط و عدد رکعات و اوقات آن به چه صورت بوده بر ما پوشیده است و دانستن آن هم چندان سودی ندارد . آنچه اهمیّت دارد این است که آدم برای بجا آوردن نماز مکلّف و مسؤول بوده و آیین وی همراه با حکم نماز بود .

کتاب باارزش بحارالانوار(1) از کتاب پراعتبار تهذیب شیخ طوسی ـ آن فقیه والا و مفسّر بزرگ و محدّث خبیری که علامه ی حلّی درباره ی او فرموده است : « من مردی در علم و عمل نظیر او نمی شناسم » ـ روایت می کند که حضرت صادق (علیه السلام) فرمود :

* به هنگامی که آدم از دنیا رفت و زمان نمازگزاردن بر او فرا رسید ، فرزندش هبة اللّه به امین وحی گفت : ای فرستاده ی حق ! پیشقدم شو تا بر جنازه ی آدم نماز گزارده شود . فرشته ی الهی پاسخ داد : خداوند جهان ما را بر به سجده بر پدرت امر کرد ، و هم اکنون در شأن ما نیست که بر نیکوترین فرزند وی مقدم شویم ، شما بر ما پیشی گیر و با پنج تکبیر ـ به مان صورت که بر امت محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) واجب خواهد شد ـ بر جنازه نماز بخوان . از آن پس آن نماز ، واجب شد بر جنازه ی فرزندان وی قبل از دفن ، نماز میت خوانده شود .

با کمال تأسّف بسیاری از جوامع و امتها از فرهنگ الهی دور شدند و به پرستش بتهای زنده و مرده دچار آمدند و به سبب نحسیِ شرک و کفر از حقایق 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ ج  11  / 260 .

الهیّه محروم گشتند و بدتر از هر چیز ، از نماز ، این فیض عظیم الهی ، بی بهره ماندند . زندگان آن جوامع بی نماز هستند و مرده هایشان بدون بدرقه ی نماز یا دفن می شوند و یا به آتش می سوزند .

ادریس و نماز

علامه ی مجلسی از حضرت صادق (علیه السلام) روایت می کند :

* به هنگام ورود در شهر کوفه از مسجد سهله دیدن کن و در آن جایگاه مقدّس نماز بگزار و حلّ مشکلات دینی و دنیایی ات را در آن مقام از حضرت بطلب ، زیرا مسجد سهله خانه ی حضرت ادریس است . انسان بزرگواری که در آنجا به پیشه ی خیاطی مشغول بود و نمازش را در آن جایگاه اقامه می کرد .

آری !آن کس که در آنجا دست نیاز به سوی بی نیاز بردارد بی جواب نمی ماند و در قیامت در کنار ادریس از مقام بلندی برخوردار خواهد بود و به خاطر عبادت و اظهار نیازمندی در آن مسجد ، از ناراحتی های دنیایی و شرّ دشمنان در پناه حق قرار خواهد گرفت(1) .

طبرسی بزرگوار در مجمع البیان(2) حضرت ادریس را از قدیمی ترین پیامبران خدا و جدّ پدری نوح می داند .

عنایت کنید که حضرت ادریس که قبل از نوح می زیسته فرهنگش همراه نماز بوده و مکان اقامه ی نمازش چندان مقدّس و مبارک است که حضرت صادق (علیه السلام)دعای دعا کننده را در آن مقام مستجاب می داند .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ بحارالانوار : ج  11  / ص  280 .

 ـ ج  6  / ص  518 .

نوح و نماز

بحار الأنوار ، این اولین کتاب بی نظیر و ارزشمند ، از حضرت باقر (علیه السلام) روایت می کند :

* پرستش خدای یگانه و اخلاص به پیشگاه او و بی همتا دانستن حق ، که خداوند فطرت مردم را بر آن قرار داده است اصول آیین نوح بود .

پروردگار بزرگ از نوح و همه ی انبیا پیمان گرفت که او را فرمان ببرند و از شرک دوری جویند ، و نیز خدای مهربان حضرت نوح را به نماز و امر به معروف و نهی از منکر و رعایت حلال و حرام دعوت کرد(1) .

ابراهیم و نماز

ابراهیم بزرگ ـ که از او تحت عنوان بت شکن ، قهرمان توحید ، پدر انبیا ، اوّاه ، حلیم ، صالح ، مخلِص ، مخلّص ، موحّد و بینای ملک و ملکوت یاد می شود ـ به فرمان حضرت حق ، هاجر و فرزند شیرخواره اش اسماعیل را از شام حرکت داد و به دلالت پروردگار راه پیمود تا به جایگاه کعبه رسید . پس آن طفل شیرخوار و مادرش را بنا به خواست خداوند در آن سرزمین بی آب و علف با مختصری طعام و پیمانه ای از آب پیاده کرد !! سپس از همسر مهربان خداحافظی کرد و اراده ی بازگشت نمود . در این وقت هاجر دامن ابراهیم را گرفت و عرضه داشت : چرا می روی و به کجا خواهی رفت ؟ ما را در این دشت هولناک و زمین بی آب و علف به که وامی گذاری ؟

ابراهیم التماس هاجر را نادیده گرفت و با آرامشی که خاصّ عاشقان و اولیای خداست به هاجر فرمود : اینکه تو و این طفل گرسنه را در این بیابان می گذارم 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ بحار الأنوار : 11  / 331 . 

فرمان اوست .

هاجر چون این آهنگ گرم و دلپذیر را شنید به جای خود بازگشت و در برابر حکم حکیمانه ی حق تسلیم شد و پیش خود گفت : اگر ماندن من با این کودک در این بیابان وحشتزا فرمان خداست باک ندارم ، زیرا همو حافظ و نگهبان من و کودک من است .

ابراهیم عزیز بازگشت . گو اینکه فراق فرزند که تنها چراغ زندگی او بود قلبش را سخت می فشرد ، اما ایمان او به خداوند نیز او را از آن منطق با کمال آرامش و اطمینان دور می ساخت و در حالی که مرکب به جلو می راند دست به سوی حق برداشت و چنانکه قرآن مجید می فرماید ، عرضه داشت :

* ( رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنتُ مِن ذُرِّیَّتی بِوَاد غَیْرِ ذِی زَرْع عِندَ بَیْتِکَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلاَةَ )(1) . 

پروردگارا ! من زن و فرزند خود را در بیابانی خشک و سوزان در کنار خانه ی تو قرار دادم پروردگارا ! برای این که نماز به پای دارند .

ابراهیم بزرگوار به نقل از قرآن مجید درخواستهای بسیار مهمی از حضرت حق داشت . خداوند مهربان تمام دعاهای ابراهیم را اجابت فرمود ، که از جمله ی درخواستهای آن مرد بزرگ یکی این بود :

* ( رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ )(2) . 

پروردگارا ! من و فرزندانم را به پادارنده ی نماز قرار ده و درخواست مرا به پیشگاه لطف و عنایتت بپذیر .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ ابراهیم  ( 14 ) : 37 .

 ـ ابراهیم  ( 14 ) : 40 .

اسماعیل و نماز

کتاب الهی درباره ی حضرت اسماعیل می فرماید :

* ( وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولاً نَّبِیّاً * وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاَةِ وَالزَّکَاةِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیّاً )(1) . 

اسماعیل را به یاد آر که دارای اوصاف پسندیده بود : وفادار به پیمان ، فرستاده ی حق ، حبر دهنده ی از حقایق ، و امر کننده ی زن و فرزند به نماز و زکات ، و بنده ای بود که خداوند در تمام برنامه ها از او خشنود بود .

اسحاق و یعقوب و انبیای از ذرّیه ی ابراهیم و نماز

در زمینه ی امر حضرت حق به نماز ، به عباد شایسته اش حضرات اسحاق و یعقوب و سایر انبیای از ذرّیه ی ابراهیم در قرآن کریم می خوانیم :

* ( وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ نَافِلَةً وَکُلاًّ جَعَلْنَا صَالِحِینَ * وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلاَةِ وَإِیتَاءَ الزَّکَاةِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ )(2) . 

ما به ابراهیم ، اسحاق و فرزندزاده اش یعقوب را عطا کردیم و همه را صالح و شایسته و لایق مقام نبوت قرار دادیم ، و آنان را به پیشوایی خلق برگزیدیم تا مردم را به امر ما هدایت کنند ، و هر کار نیکو از انواع عبادات و خیرات مخصوصاً اقامه ی نماز و ادای زکات را به آنان وحی کردیم ، و اینان برای ما بندگان سربه فرمان بودند .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ مریم  (  ) : 54  ـ  55 .

 ـ انبیا  (  ) : 72  ـ  73 .

شعیب و نماز

مردم مَدیَن مردمی فاسد و طاغی و یاغی و متجاوز به حقوق حق و خلق بودند . خداوند بزرگ حضرت شعیب را در میان آنان مبعوث به رسالت فرمود ، تا آنان را از گمراهی و ضلالت نجات دهد . تعالیم ملکوتی و آسمانی شعیب را حضرت حق بدین صورت بیان می فرماید :

* ( وَإِلَی مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْباً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُم مِنْ إِله غَیْرُهُ وَلاَ تَنْقُصُوا الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ إِنِّی أَرَاکُم بِخَیْر وَإِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْم مُحِیط * وَیَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَلاَ تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ * بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِن کُنتُم مُؤْمِنِینَ وَمَا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظ )(1) . 

برای هدایت و راهنمایی مردم مدین برادرشان شعیب را فرستادیم . او به مردم مدین از جانب حضرت حق چنین گفت : ای جامعه ! خدای جهان آفرین را بپرستید ، زیرا جز او خدایی نیست ، و آنچه را به وسیله ی پیمانه و ترازو به مردم می فروشید از آن کم مگذارید . من خیر شما را به شما نشان می دهم . چرا می خواهید از راه تقلب و خیانت به ثروت خود بیفزایید ؟ من شما را از عذاب روز فراگیر می ترسانم ، های ای ملت ! پیمانه را پر بدهید ، جنس ترازویی را بدون کم گذاشتن به مشتری ارائه کنید ، و از گناه و تجاوز به حق مردم دست بردارید .

مردم مدین ! بی تردید آنچه خداوند در سایه ی مقرراتش بر شما حلال دانسته به بفع شماست اگر اهل ایمان هستید . من قدرت بازداشتن شما را از تجاوز ندارم ، وظیفه ی من تبلیغ برنامه های خداست و بس .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ هود  ( 11 ) : 84  ـ  86 . 

تعالیم شعیب ضامن خیر دنیا و آخرت مردم بود ، ولی جامعه ی مدین در برابر شعیب و دلسوزیهای او موضع سختی گرفتند و نخواستند هدایت حق را بپذیرند و دست از هوا و هوس و شهوت و دنیاپرستی بردارند . و عجیب اینجاست که تمام برنامه ها و تعالیم آن بزرگمرد الهی را نتیجه ی نماز شعیب می دانستند وبه این معنا علم داشتند که نماز ، باز دارنده ی نمازگزار از هر فحشا و منکری است . آنان به شعیب گفتند :

* ( قَالُوا یَا شُعَیْبُ أَصَلاتُکَ تَأْمُرُکَ أَن نَتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَو أَن نَفْعَلَ فِی أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّکَ لأنتَ الْحَلِیمُ الرَّشِیدُ )(1) . 

( ای شعیب ! ما در پرستش معبودهای پدران خود ثابت قدمیم و در برنامه های مالی خود آزاد ، و از هر راهی که بخواهیم ثروت به چنگ می آوریم و به هر صورت که اراده کنیم می فروشیم ) .

ای شعیب ! به نظر ما آنچه تو را تحریک کرده که ما را از آیین نیاکانمان برگردانی و مسیر خرید و فروش ما را عوض کنی نماز توست . به راستی تعجب آور است که با ما سر ستیزداری در حالی که ما تو را مرد بردبار و درستی می دانیم .

آری ! نماز رشد دهنده و هدایتگر و بازدارنده ی از فحشا و منکرات و فساد بود ، اما مردم شهوت پرست مدین نمی خواستند در چنین حصن حصینی داخل شوند و دایره ی حیات را با این دژ محکم و حصار مستحکم از شرّ شیاطین و خطرات مصون و محفوظ بدارند .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ هود  ( 11 ) : 87 .

موسی و نماز

حضرت کلیم الله که از انبیای اولوالعزم است ، مورد عنایت خاص حضرت محبوب بود .

یاد آن حضرت و اوصاف حمیده ی او در قرآن مجید زیاد آمده است .

او زمانی که که به هدایت حضرت حق ، در مسیر مدین و مصر به وادی سینا و منطقه ی طور رسید ، برای اولین بار طنین دلربای صدای معشوق را بدین گونه شنید :

* ( یَامُوسَی * إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُویً«12» 

وَأَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَی * إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلاَةَ لِذِکْرِی   )(1) . 

* ای موسی ! من پروردگار تو هستم ، کفش از پای بیرون کن ( : از همه چیز جز من قطع علاقه نما ) ، چون هم اکنون در وادی مقدسی .

من تو را به مقام شامخ رسالت برگزیده ام ، بنابراین به آنچه به تو وحی می شود گوش فرا ده :

منم خدای یکتا ، خدایی که جز من نیست ، پس مرا اطاعت کن و در مسیر عبادت من قرار گیر و نماز را به خاطر یاد من به پای دار .

آری ! نماز که همراه با شرایط ظاهری و باطنی اقامه شود یاد حضرت محبوب را در دل زنده می سازد و حاکمیت آن یاد را در اعمال و اخلاق می گستراند و امنیتی همه جانبه در قلب ایجاد می کند به طوری که انسان از شرّ شیاطین در مصونیّت الهی می رود و از برکت آن امنیّت ، سعادت دنیا و آخرت آدمی تضمین می شود .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ طه  (  ) : 11  ـ  14 .

* ( أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ )(1) . 

آگاه باشید ! با یاد خدا دلها آرامش و امنیّت یابد .

چون امنیّت به وسیله ی نماز با شرایط و عبادتِ با حال ، حکومتش را در عرش قلب برقرار کرد ، به هنگام مرگ و سفر به آخرت ، دارنده ی قلب مطمئن مخاطب به خطاب حضرت حق می شود و آن وقت ، مردن برای انسان از عسل شیرین تر می گردد :

* ( یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً * فَادْخُلِی فِی عِبَادِی * وَادْخُلِی جَنَّتِی )(2) . 

ای صاحب نفس با آرامش ! به پروردگارت برگرد در حالی که راضی هستی و از تو خشنودند ، پس در عباد من وارد شو و به بهشتم درآی .

لقمان و نماز

آن بزرگمرد الهی که بر اثر تزکیه ی نفس و جهاد فی الله ، از جانب حق وجود با برکتش چشمه ی جوشان حکمت الهی شد ، در سفارشاتش به فرزند خود می فرماید :

* ( یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاَةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزِمِ الْأُمُورِ )(3) . 

ای پسرم ! نماز را به پای دار و در جامعه اقدام به امر به معروف و نهی از منکر 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ رعد  (  ) 28 .

 ـ فجر  (  ) 27  ـ  30 .

 ـ لقمان  (  ) 17 .

کن و در برابر حوادث بردبار و صبور باش ، که تحمل و صبر در راه ارشاد مردم نشانه ای از عزم ثابت مردم بلند همّت است .

داود و نماز

علّامه ی مجلسی دانشمند کم نظیر شیعه در توضیح آیاتی که در رابطه ی با حیات با برکت داود است ، روایاتی درباره ی فضایل و محاسن و کثرت عبادات و مناجات داود ، به خصوص عشقی که از پیامبر بزرگ به نماز داشت ، نقل می کند :

* آن حضرت در خانه ی خود محرابهای متعددی قرار داده بود تا در جای جای منزلش نماز اقامه کند .

او اوقاتش را به چهار مرحله تقسیم کرده بود : روزی را برای حلّ مشکلات مردم ، روزی را برای زن و فرزندش ، روزی را برای دعا و مناجات د ر دل کوهها و کنار دریا ، و روزی را برای انس با محبوب در خلوت منزل و در کنار محراب عبادت .

امام صادق (علیه السلام) می فرماید : در حالی که در محراب عبادتش مشغول نماز بود ، خداوند مهربان با وی سخن می گفت(1) .

سلیمان و نماز

کتاب ارزشمند ارشاد دیلمی روایت می کند :

* لباس سلیمان لباسی بس عادی بود ، در حالی که سلطنت و حکومت و مالی که در اختیارش بود برای احدی از گذشتگان و آیندگان مقرّر نشد .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ بحار الأنوار : 14  / 20 . 

او شبهای خو را به نماز تمام می کرد ، در حالی که همچون چشمه ی جوشان بهاری از دیده اشک می ریخت . آن حضرت اداره ی امور معاشش از طریق زحمت بازوی خودش بود(1) .

علمای اهل سنّت در تفسیر آیات  30  تا  33  سوره ی ص متمایل به این معنا شده اند که سلیمان در بازدید از اسبهای آماده برای جنگ از نماز عصرش غافل شد و به وقت غروب آفتاب متوجّه از دست رفتن نماز گشت و به این خاطر به غم و غصّه ی شدیدی دچار آمد .

آن گاه خداوند قادر آفتاب را برای او برگرداند تا نماز عصرش را در ظرف معیّن وقتش بجای آورد !

امیرالمؤمنین (علیه السلام) و حضرت باقر (علیه السلام) نظر کعب الاحبار و علمای اهل سنّت را مردود دانسته و دامن حیات باعظمت سلیمان را در تمام عمر از قضا شدن یک نماز پاک می دانند .

در روایات شیعه آمده است که نماز سلیمان از اوّل وقت به تأخیر افتاد ، و به این جهت سخت ملول شد . حضرت حق آفتاب را به وقت عصر برگرداند تا آن مرد بزرگ الهی و آن پیامبر معصوم نمازش را به وقت فضیلتش ادا نماید(2) .

آری ! بر اساس معرف اسلامی ـ البته معارف ملکوتی و باارزشی که شیعه نقل کرده است ـ حیات انبیای حق از هر عیب و نقصی حتی قبل از مبعوث شدن مبرّا بوده است و پیامبری نبوده که در عین آن همه زحمت و رنج روزانه ، نمازی از نمازهایش قضا شده باشد .

یونس و نماز

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ بحارالانوار : 14  / 83 . 

 ـ بحارالانوار : 14  / 98  ـ  103 . 

آن عبد شایسته ی حق سالها مردم نینوا را به عبادت حق و دست شستن از شرک و کفر و گناه دعوت کرد ، ولی مردم در برابر تعالیم الهی او تکبر ورزیدند و با وی به مخالفت برخاستند تا جایی که آن حضرت را از هدایت خود ناامید ساختند ، و آن جناب از حضرت ربّ جهت نابودی قوم نینوا نفرین نمود و سپس آنان را رها کرده و به جایی رفت که مردم به او دسترسی نداشته باشند .

چون به منطقه بازگشت زندگی مردم را عادی یافت ، معلوم شد جامعه ی نینوا به پیشگاه حق برگشته و عذاب را با قدرت و قوّت توبه از خود دور کرده اند .

پس ، با خشم و غضب منطقه را ترک کرد و چنانکه می دانید از میان امواج دریا در شکم ماهی جای گرفت . خداوند علت نجاتش را از آن زندان مهلک چنین بیان می فرماید :

* ( فَلَوْلاَ أَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ * لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ )(1) . 

پس اگر او اهل تسبیح نبود ، هر آینه تا قیامت در شکم ماهی مانده بود .

در مجمع البیان از قول مفسّر بزرگ قتاده آمده است که منظور از تسبیح و ستایش یونس نماز بود(2) .

زکریّا و نماز

قرآن مجید در باب نماز زکریّا می فرماید :

* ( هُنالِکَ دَعا زَکَرِیّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّة طَیِّبَةً اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ * فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ وَ هُوَ قائِمٌ یُصَلُی فِی الِْمحرابِ اَنَّ اللهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیی مُصَدِّقاً بِکَلِمَة مِنَ اللّهِ وَ سَیِّداً وَ حَصوُراً وَ نَبِیّاً مِنَ ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ صافات  (  ) : 143  ـ  144 .

 ـ مجمع البیان : 8  / 459 .

الصّالِحینَ )(1) . 

در آن هنگام که زکریّا عنایات حق را نسبت به مریم مشاهده کرد ، عرضه داشت : پروردگارا ! مرا از لطف خویش فرزندانی پاک سرشت عطا فرما ، همانا تو اجابت کننده ی خواسته ی بندگانی .

زکریّا در حالی که در محراب عبادت به نماز ایستاده بود فرشتگان به او بشارت دادند که همانا خداوند ترا به ولادت یحیی مژده می دهد ، فرزندی که به پیامبری عیسی گواهی خواهد داد و خود نیز در راه هدایت مردم پیشوا و پارساست و نزد پیامبری از شایشتگان است .

عیسی و نماز

داستان عیسی و مادرش مریم که دارای مقام عصمت و طهارت بود ، از عجایب مسائل روزگار است .

خداوند مهربان برای نشان دادن قدرت خود ، و برای عبرت دیگران و در جهت هدایت امتها به طور مکرر به واقعه ی عظیمه ی این پسر و مادرش در قرآن مجید اشاره فرموده است .

از عجایب حیات عیسی سخن گفتن او در گهواره پس از ساعاتی چند از ولادت است که در آن گفتار ، حقایق الهیّه را برای مردم بازگو کرد و به خصوص به این معنا اشاره فرمود که من مأمور به نمازم :

* ( قالَ اِنّی عَبْدُاللّهِ اتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلْنی نَبِیّاً * وَ جَعَلَنی مُبارَکاً اَیْنَما کُنْتُ وَ اَوْصانی بِالصَّلوةِ وَ الزَکوةِ ما دُمْتُ حَیَّاً * وَ بَرّاً بِوالِدَتی وَ لَمْ یَجْعَلَنی جَبّاراً شَقِیّاً * وَ السَّلامُ عَلی یَوْمَ وُلِدْتُ وَ یَوْمَ اَمُوتُ وَ یَوْمَ اُبْعَثُ حَیّاً )(2) . ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ آل عمران  (  ) 38  ـ  39 . 

 ـ مریم  (  ) 30  ـ  33 . 

عیسی در گهواره گفت : همانا من بنده ی خدایم ، به من کتاب آسمانی عنایت شده و به شرف نبوّت آراسته ام و هر کجا باشم برای جهانیان مایه ی برکت و رحمتم . من تا زنده ام دستو دارم نماز را به پای دارم و زکات مال بپردازم . من مأمورم به مادر نیکی کنم و از شقاوت دورم . سلام حق بر من روزی که به دنیا آمدم و روزی که می میرم و روزی که در قیامت مبعوث می شوم . .

محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) و نماز

مسائلی که در باب نماز در آیین رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) مطرح است در هیچ فرهنگی مطرح نبوده است .

نماز در اسلام محمّدی حقیقتی جامع و واقعیّتی کامل است که در پرتو آن انسان به آداب الهی مؤدّب می شود و طریق رشد و کمال و عرفان و طریقت و عشق و حقیقت را می پیماید .

نماز در آیین محمّد (صلی الله علیه وآله وسلم) بال پرقدرتی است که اگر با شرایط مخصوص به خودش انجام بگیرد ، انسان را تا مقام قرب و وصال محبوب ابدی و معشوق سرمدی پرواز می دهد .

عارفان عاشق و واصلان کامل می فرمایند : نماز معجونی است که حضرت شارع حکیم آن را ترتیب فرموده و به لطف عمیم خود ترکیب نموده است .

مشخص است که هر جزء آن مبتنی بر حکمتی ، و مقتضی سرّی و مصلحتی است ، و هویدا و مبرهن است که افضل اعمال بنی آدم سجده کردن است . چنانکه صریح اخبار و صحیح اعتبار بر آن ناطق و شاهد است ، صادق از آنکه اعضای سبعه را در آن حال مصلّی بر خاک گذارده و مجمع النّورین که اشرف جوارح است بر زمین مالد و به زبان نیاز به درگاه کریم کارساز بنده نواز نالد .

در حدیثی بسیار مهم از قول رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) آمده است :

* اِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلاثَةٌ : ایَةٌ مُحْکَمَةٌ ، اَوْ فَریضَةٌ عادِلَةٌ ، اَوْ سُنَةٌ قائِمَةٌ...(1) . 

آیه ی محکمه تفسیر به توحید و معرفة اللّه شده ، و فریضه ی عادله به اخلاق و تزکیه ی نفس معنا گشته ، و سنّت قائمه به فروع شریعت محمّدی تبیین شده است .

نماز معجونی است که اجزاء آن از این سه علم ترکیب گشته و جامعه ای است که از این سه رشته دوخته شده و حقّه ای است که در آن این سه گوهر نفیس اندوخته گشته و صدفی است که این سه لؤلؤ نایاب را در بر دارد و منبعی است که این سه چشمه از آن منفجر گردد ، و این همه در رابطه با نماز اسلام محمّدی است .

اما اشتمال نماز بر توحید ، آن است که افتتاح نماز با تکبیرة الاحرام است و مفهوم تکبیر ، توحید ذات و نفی صفات است ، و بلند کردن انگشتان دهگانه که هر یک دلیل و نشانه ای بر صفات جلالیّه و جمالیّه است که انسان به هنگام راه یافتن به نماز باید متوجّه این معانی بلند آسمانی و مفاهیم جانانه ی ملکوتی باشد .

اما اشتمال نماز تزکیه ی اخلاق به این است که طهارت بر دو نوع است :

طهارت ظاهر از خبائث و احداث ، و طهارت باطن از ذمایم اخلاق . و چنانکه تطهیر ظاهر ، شرط صحت نماز است ، همچنان تطهیر باطن نیز شرط قبولی این عبادت الهیّه است .

و اشتمال نماز بر سنّت قائمه از این جهت است که نماز اشرف عبادات و افضل طاعات است و در فروع ، هیچ عملی باآن برابری نمی کند .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ کافی : 1  / 24 .

آری ! نماز اسلام محمّدی سراپا آداب الهی و مسائل تربیتی و حقایق ملکوتی و واقعیّات آسمانی است .

با چنین نمازی است که انسان به معراج مربوط به خودش می رسدو به دریای نور سرمدی متصل می گردد ، چنانکه در روایات معتبره از قول معصومین علیهم السلام آمده است :

* قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه وآله وسلم) : اِذا قامَ العَبْدُ اِلیَ الصَّلواةِ الْمَکْتُوبَةِ مُقْبِلا اِلَی اللّهِ تَعالی بِقَلْبِهِ وَ سَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ اِنْصَرَفَ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ . 

رسول الهی (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود : زمانی که عبد به نمازهای واجب برخیزد و با قلب و گوش و چشم به سوی حضرت حق رود ، پس از پایان نماز از گناهانش همچون روز ولادت از مادر بیرون رفته است .

در روایت بسیار مهم دیگر آمده است :

* چون عبد به نماز برخیزد ، حجاب بین او و حق برداشته می شود و حضرت محبوب با وجه کریم با او روبرو می گردد . ملائکه از دو طرفش تا انتهای آسمان صف بسته و با او نماز می گزارند و دعایش را آمین می گویند و تمام جوارح و اعضای بدن و هر آنچه در اطراف اوست تسبیح میگویند(1) .

در روایات معتبر آمده :

* اَلصَّلوةُ نُورُ الْمُؤْمِنِ(2) . 

نماز روشنایی انسان با ایمان است .

* اَلصَّلوةُ نُورٌ(3) .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ اسرار الصلواة تهرانی  / 24 .

 ـ اسرار الصَّلوة  / 24  ـ  28 .

 ـ اسرار الصلوة  / 24  ـ  28 .

نماز نور است .

* اَفْضَلُ الْاَعْمالِ بَعْدَ الْایمانِ الصَّلوةُ(1) . 

برترین کارها پس از ایمان نماز است .

* اَلصَّلوةُ کَفّاراتٌ لِلْخَطَاءِ(2) . 

نماز کفاره ی گناهان است .

* اَلصَّلوةُ مِعْراجُ اُمَتی(3) . 

نماز معراج امت من است .

* اَلصَّلوةُ اَوَّلَ وَقْتِها رِضْوانٌ وَ آخِرُها غُفْرانٌ(4) . 

نماز اول وقت حشنودی حق ، و آخر وقت آمرزش الهی است .

* عَلَمُ الْایمانِ الصَّلوةُ . 

نشانه ی ایمان نماز است .

* اَلْمُصَلّی یُناجی رَبَّهُ . 

نمازگزار با پروردگارش مناجات می کند .

از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت شده :

* چون عبد رو به قبله کند از برای نماز به اخلاص تمام ، و نیت کند و بگوید : « اَللّهُ اَکْبَر » ، بیرون آید از گناه چنانکه از مادر زاده شده ، و چون بگوید : « اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم » به هر تار مویی که بر تن او باشد خدای تعالی ثواب یک سال عبادت در دیوان اعمال او نویسد ، و چون فاتحه و سوره 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ اسرار الصلوة  / 24  ـ  28 .

 ـ اسرار الصلوة  / 24  ـ  28 .

 ـ اسرار الصلوة  / 24  ـ  28 .

 ـ اسرار الصلوة : 24  ـ  28 .

بخواند چنان بوَد که یک حج و عمره بجا آورده ، و چون رکوع کند و تسبیح بگوید چنان باشد که به وزن خود زر سرخ صدقه باشد و همانند آن است که تمام کتاب های خدا را خوانده باشد ، و چون بگوید : « سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَه » خداوند مهربان به نظر رحمت به وی نگاه کند ، و چون سجده کند و تسبیح گوید حضرت حق ثواب پیامبران روزی او نماید ، و چون تشهد گوید خداوند او را ثواب صابران دهد ، و چون سلام دهد و فارغ شود خدای کریم درهای بهشت را به روی او باز کند پس ، از هر دری که بخواهد ، بی حساب وارد رضوان حق می شود(1) .

در آیات قرآن مجید به شخص رسول اسلام امر به نماز شده که این امر واجب و لازم متوجه تمام مرد و زن و امت هم هست :

* ( وَ اَقِمِ الصَلوةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ اِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِئاتِ ذلِکَ ذِکْری لِلذّاکِرینَ )(2) . 

و نماز را در دو طرف روز و نیز در ساعت تاریکی شب به پا دار ، که البته خوبیهای شما زشتی و بدکاریتان را نابود می سازد . این حقیقت یادآوری است برای یادکنندگان .

* ( أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَی غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُوداً )(3) . 

نماز را اول زوال آفتاب تا نیمه ی شب بجاآر ، و نماز صبح را نیز بجای آر که آن نماز به حقیقت مشهود نظر فرشتگان شب و روز است .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ اسرار الصلوة : 27 .

 ـ هود  (  ) : 114 .

 ـ اسراء  «  » 78 .

قرآن مجید به رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) دستور می دهد که اهل بیت خود را به نماز امر کن و بر این مسئله استقامت نما :

* ( وَاْمُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها لانَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوی )(1) . 

تو اهل بیت خود را به نماز امر کن و بر این حقیقت صبور و شکیبا باش . ما از تو روزی کسی را نمی طلبیم ، بلکه به تو و دیگران روزی می دهیم ، و عاقبت نیکو مخصوص پرهیزکاری و تقواست .

مسئله ی نماز به اندازه ای مهم است که جداگانه به زنان پیامبر در امر به نماز می فرماید :

* ( وَ اَقِمْنَ الصَّلوةَ وَ اتَیْنَ الزَّکوةَ وَ اَطِعْنَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ )(2) . 

و « ای زنان رسول من ! » نماز به پا دارید و زکات مال به فقیران دهید و امر خدا و رسولش را اطاعت کنید .

امت اسلامی و نماز

نماز از نظر اهمیّت و ارزش در حدی است که حضرت احدیت کسی را از آن استثنا نفرموده و نخواسته احدی از بندگانش از این فیض عظیم و از این منبع برکت که سودش ابدی و نفعش در دنیا و آخرت سرمدی است محروم بماند .

به همین خاطر همان طور که به تمام امت های قبل از بعثت رسول اسلام امر به نماز فرمود ، فرد فرد مرد و زن و امت اسلام را نیز به این فریضه ی الهیّه و حقیقت 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ طه  (  ) 132 . 

 ـ احزاب  (  ) 33 . 

ملکوتیه دعوت کرد و آنان را به انجام این عمل بزرگ عبادی مأمور فرمود :

* ( فَاَقیموُا الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلوةَ کانَتْ عَلَی المُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً )(1) . 

پس « ای بندگان من و ای امت اسلام ! » نماز را با شرایط لازمش بجای آورید ، که نماز برای اهل ایمان حکمی واجب و فریضه ای لازم و حتمی است .

* ( وَ اَقیموُا الصَّلوةَ وَ اتُواالزَّکوةَ وَ ارْکَعوُا مَعَ الرّاکِعینَ )(2) . 

و نماز به پای دارید و زکات بپردازید و با اهل عبادت خدا را عبادت کنید .

* ( وَ اَنْ اَقیمُواالصَّلوةَ وَ اتَّقُوهُ وَ هُوَ الَّذی اِلَیْهِ تُحْشَروُنَ )(3) . 

این که نماز به پای دارید و تقوای الهی پیشه کنید ، و اوست خدایی که به سویش محشور می شوید .

* ( حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلوةِ الْوُسْطی وَ قُومُوا لِلّهِ قانِتینَ )(4) . 

بر تمام نمازها بخصوص نماز میانه ( صبح یاظهر ) محافظت داشته باشید و به اطاعت از حضرت حق قیام کنید .

* ( فَاَقیمُوا الصَّلوةَ وَ اتُوا الزَّکوةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللّهِ هُوَ مَوْلاکُمْ )(5) . 

پس نمازبه جای آورید و زکات بپردازید و به حضرت الله چنگ بزنید که او مولای شماست .

* ( وَ اَقیمُوا الصَلوةَ وَ اتُواالزَّکوةَ وَ اَقْرِضُوااللّه قَرْضاً حَسَناً )(6) . 

و نماز به پای بدارید و زکات مال ادا کنید و به خداوند قرض الحسنه بدهید .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ نساء  (  ) 103 .

 ـ بقره  (  ) 43 .

 ـ انعام  (  ) 72 .

 ـ بقره  (  ) 238 .

 ـ حج  (  ) 78 .

 ـ مزمل  (  ) 20 .

این است قسمتی از اوامر حضرت محبوب نسبت به نماز که نشان می دهد نماز در پیشگاه او از چه ارزش و اهمیتی برخوردار است .

امید است هیچ مرد و زنی در امت اسلام خود را از این فیض ملکوتی محروم نسازد و در وقت مرگ با دست خالی از این سرمایه ی ابدی به ملاقات حق نرود .