شرایط نماز

در کتاب فقهی و عرفانی و اخلاقی آورده اند که : نماز حقیقی است که با چهار هزار مسئله بدرقه می شود . و این کثرت مسائل ظاهری و باطنی دلیل بر موقعیت ممتاز نماز در میان عبادات اسلامی است .

می نمی دانم در شناساندن حقیقت این عمل مهم ملکوتی از کجا شروع کنم ، مانند کسی هستم که در کنار ساحل ایستاده و چشم اندازش دریای بی نهایت بزرگی است .

برای نماز دو نوع شرط بیان کرده اند : ظاهری و باطنی .

در این بخش خیلی فشرده و سادی به شرایط ظاهری و باطنی نماز اشاره می شود .

شرایط ظاهری :

طهارت که عبارت است از غسل و وضو و تیمم و رفع آلودگی از بدن و لباس و حتی الامکان تمام محلّ نماز .

احتراز از لباس ابریشم ، حریر ، و نیز طلا برای مردان ، و دوری جستن از لباسی که از پوست و پشم و کرک حیوانات حرام گوشت تهیّه شده است .

مراعات وقت نماز ، بخصوص اول وقت ، و ایستادن در محلی که کسی یا 

چیزی از جلوی آدمی عبور نکند .

  قرار گرفتن به طرف قبله با تمام وجود و توجه داشتن به اینکه انسان می خواهد چه برنامه ای را اجرا کند و در برابر چه قدرت عظیمی ایستاده است .

خواندن بعضی از آیات قرآن قبل از ورود به نماز از قبیل :

( وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفاً وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ )(1) . 

برداشتن دو دست تا محاذی گوش ، در حالی که دو کف به طرف قبله باشد .

مؤدب و موقّر قرار گرفتن در پیشگاه حضرت حق و چشم به محّل سجده دوختن ، مخصوصاً به قطعه خاکی که برای گذاردن پیشانی به روی خاک آن آماده شده است .

گفتن تکبیر و خواندن حمد و سوره با طمأنینه ، زیرا سرعت و عجله در نماز تمام بهره خدایی آن را از بین می برد .

رفتن به رکوع ، قرار دادن پیشانی به خاک در دو سجده همراه با دو کف دست ، دو زانو ، دو سر انگشت پا و تشهد و سلام ، با توجه به اینکه نماز صبح دو رکعت ، ظهر چهار رکعت ، عصر چهار رکعت ، مغرب سه رکعت ، و عشا چهار رکعت است .

این مسئله را هم توجّه دارید که در هر دو رکعت از نماز پس از قرائت حمد و سوره یک رکوع و دو سجده ، و در دو رکعت آخر نمازهای چهار رکعتی ، خواندن یک حمد یا سه بار « سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلاّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَر » یا یک بار با توجّه به فتوای مرجعی که انسان از او تقلید می کند انجام می شود .

این است شرایط ظاهری نماز که از آن تعبیر به مقدّمات و مقارنات شده .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ انعام  ( 6 ) : 79 . 

شرایط باطنی

فیض بزرگوار در کتاب ارزشمند محجة البیضاء(1) می فرماید : روح نماز بسته به شش حقیقت است :

. حضور قلب

. تفهّم

. هیبت

. تعظیم

. امید

. حیا

حضور قلب :

حضور قلب حقیقتی است که از تمرکز در برنامه های نماز و توجّه عمیق انسان به حق پدید می آید . چنانچه در نماز فکر انسان و حالات قلب مکلف ، میدان جولانی جز یاد محبوب داشته باشد ، حضور روی نخواهد داد و روی جان به جانب معشوق نخواهد شد و نمازگزار نخواهد توانست از عالم ملکوت کسب نور کند .

تفهّم :

تفهّم عبارت است از چشیدن معنای نماز و دریافت لطایف الهی آن است ، لطایفی که به دست آوردنش انسان را مست باده عالم معنا می کند و قدرت عجیبی برای معراج روح به وجود می آورد .

ــــــــــــــــــــــــــــ

 ـ محجة البیضاء : 1  / 270 .

هیبت :

هیبت حالت خوف و ترس از مقام باعظمت الهی است که مبدأش معرفت حقیقی به حقّ است ، و آن کس که از معرفت محروم است و به این خاطر توجّه به مقام دوست قلبش را تسخیر نکرده ، نمی تواند دارای هیبت باشد .

تعظیم :

ممکن است انسان یا مستمعی سخن بگوید و فکرش متوجّه او باشد و مفاهیم کلمات را نیز بداند ، ولی برای او اهمیّتی قائل نباشد . مراد از تعظیم این است که علاوه بر حضور قلب و توجه به معانی لطیف باید نسبت به جناب او حالت تعظیم داشته باشد .

امید

چه بسا که انسان از صاحب مقامی بترسد ، اما به عنایت و لطف او امید داشته باشد . نمازگزار علاوه بر تعظیم نسبت به حق و خوف از مقام صاحب هستی باید به مولا امید داشته و از او متوقع لطف و کرم و رحمت باشد .

حیا

توجّه داشته باشد که ذرّه ای ناچیز در برابر وجودی عزیز که بی نهایت است ایستاده ، و سراپای وجودش غرق در تقصیر است و وجودش عین عدم و عبادتش بی مقدار ، و بداند که حضرت حق بر درون و برونش آگاه است ، و توجه به تمام این امور را تمرین کند تا حیا از دوست در عرش جانش حاکم گردد .

ــ[97]ــ

اذان

چون صدای مؤذن را شنیدی ، دل از ندای روز قیامت پر از ترس کن و آستین ظاهر و باطن را برای جواب دادن به ندای حق بالا بزن و برای ورود به نماز عجله کن ، زیرا کسانی که با شنیدن صدای اذان از خود بیخود شده و برای اجرای دستور حق شتاب می کنند ، روز قیامت مخاطب به ندای لطف و رحمت و احسان و مرحمت و محبّت و عنایت می شوند .

اذان را معیار نجات و عدم نجات خود در روز قیامت بگیر : اگر با شنیدن آن دلت شاد شد و غرق در نشاط گشتی امید اهل نجاتی ، ورنه به علاج خود برخیز که دل و جان دچار مرض است . به این معنا توجه داشته باش که رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نزدیک وقت اذان به بلال می فرمود :

* اَرِحْنا یا بَلالُ . 

مؤذن من ! با گفتن اذان برای قلب ما شادی به وجود آور .

اذان با نام خدا آغاز می شود و با نام او به پایان می رسد ، یعنی که اول و آخر اوست . به وقت شیندن الله اکبر دل را در گردونه تعظیم کردن به حق بیاور و بدان که بزرگی غیر او وجود ندارد و غیر او چیزی وجود حقیقی ندارد ، که اگر به این معنا توجه نکنی در حقیقت تکبیر نشنیده و تکبیر نگفته ای .

وقت 

به هنگام رسیدن وقت نماز ، توجه داشته باش که موقعیت بسیار والایی است که حضرت دوست برای انجام بندگی تو قرار داده و زمان چنگ زدن به عوامل نجات است ، پس گشاده رو و دلشاد باش ، زیرا وسیله نزدیکی به حق فراهم 

ــ[98]ــ

شده . بعضی از زنان پیامبر می گویند : رسول حق با ما حرف می زد و ما با او سخن می گفتیم ، چون وقت نماز می رسید انگار ما را نمی شناسد ، و ما هم نسبت به او بیگانه ایم .

امیرالمؤمنین (علیه السلام) به هنگام دخول وقت لرزه بر اندامش می افتاد و به خود می پیچید . عرضه داشتند : چه شده ؟ می فرمود : وقت ادای امانتی رسیده که به آسمانها و زمین و کوهها ارائه کردند ولی آنها از قبولش سربرتافتند .

حضرت زین العابدین (علیه السلام) وقت نماز رنگ از چهره اش می رفت و به زردی می گرایید .

طهارت : 

تو که مکان نماز را پاک کردی و لباس و بدن را شستشو دادی و آنچه مربوط به ظاهر بود آراسته نمودی ، آیا توجه به قلب و روح و مغز هم کردی ؟ آنجا طهارت نمی خواهند ؟

پاکی جان و طهارت نفس با توبه و پشیمانی از گذاشته غلط و اراده ترک گناه در آینده میّسر است . پاکی درون را از یاد مبر که خداوند بزرگ به درون نظر خاص دارد .

ستر عورت 

پوشاندن بدن به خاطر این است که خلق از دیدن قبایح و نقایص بدن دور باشند . آری ! انسان خجالت می کشد که بیننده محترمی عیوب ظاهری او را بنگرد . اینجاست که از رسواییهای درون و رذایل اخلاقی و بدفکری ها و ... انسان باید با تمام وجود بنالد و از غصّه بمیرد . برنامه هایی که به طور دائم در معرض دید حق است . باید آلودگی های باطن را با پشیمانی و حیا و ترس از خدا 

ــ[99]ــ

و خوف از عذاب قیامت از مملکت درون زدود . حضرت صادق (علیه السلام)می فرماید :

* زیباترین لباس برای انسان لباس خویشتشنداری از گناه است .

مکان

تصوّر کن در پیشگاه عدالت قرار داری و محّل رسیدگی به حساب است ، اگر پرونده ات سراسر از کثرت گناه سیاه بود چه می کردی ؟

توجّه داشته باش که بهترین مکان برای نماز مساجد و مشاهد مشرّفه است ، زیرا خداوند مهربان این گونه مکانها را محل اجابت دعا و مرکز رسیدن رحمت و لطف و محبت و عنایت به بندگان قرار داده است .

امام ششم (علیه السلام) می فرماید :

* چون به مسجد رسیدی ، آگاه باش که اراده ورود بر پادشاه بزرگی داری . پادشاهی که جز پاکان بر بساطش راه ندارد و غیر راستان و اهل صدق اجازه مجالست با او برایشان نیست .در آنجا به عجز و ناتوانی اقرار کن و به بیچارگی خویش توجه داشته نما و از حضرتش طلب رحمت کن . او وجودی است که از همه کس به تو مهربان تر است و آماده قبول عمل با اخلاص ، اگر چه کم باشد .

قبله

قبله جهتی است که ظاهر بدن باید به طرف آن قرار گیرد ، و ظاهر اسوه ای است برای باطن . بنابراین ، فکر و روح و قلب را به طرف صاحب قبله قرار ده و به کلام رسول اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) توجه کن که فرمود :

* هنگامی که عبد به نماز برمی خیزد و اراده و قلب را متوجه خدا می کند مانند روزی است که از مادر متولد شده است .

حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید :

* چون به سوی قبله قرار گرفتی از دنیا و هر چه در آن است ناامید شو ، دل از غیر او برگردان بزگی حق را بر جان و دل قرار بده ، به یاد روز قیامت باش و بین امید و ترس قرار بگیر .

کعبه یک سنگ نشانی است که ره گم نشود ************* حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست