شرایط قبولی عبادت

مقصود، شرایطی است که رعایت آن‏ها، علاوه بر درستی عمل، موجب قرب به خدا و جلب رضای 

او می‏شود. ممکن است نمازی صحیح باشد ولی سبب رشد و تزکیه روح نشود، همچون دارویی 

که شفابخش نباشد، یا جنسی در بازار بی‏مشتری باشد. عبادت هم، گاهی تنها در حدّ نجات 

بخشی از کیفر است، ولی گاهی انسان را محبوب خدا و عمل را مقبول درگاهش می‏سازد.

در آیات و روایات، نکات بسیاری پیرامون قبولی عبادت و عمل مطرح است که به عنوان 

نمونه، چند مورد ذکر می‏شود.

. در بُعد اعتقادی، «ایمان»

قرآن کریم می‏گوید: اعمال شایسته و صالح، از کسی که «مؤمن» باشد، موجب حیات طیّبه 

می‏شود. «مَنْ عَمِلَ صَلِحاً مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ 

فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً» (20) و در آیه دیگری می‏فرماید: «وَمَن 

یَکُفُرْ بِالْإِیمَنِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ» (21) کسی که کفر ورزد و ایمان را 

نپذیرد، اعمالش تباه می‏شود.

 

آنکه خدا را باور ندارد، چگونه انتظار دارد پرستش‏هایش مورد پذیرش آفریدگار قرار 

گیرد؟

. در بُعد سیاسی، «ولایت»

آنچه عمل را در مسیر صحیح و خدایی قرار می‏دهد، پیروی از رهبری آسمانی و شایسته است. 

در سایه چنین رهبری و ولایتی، خط صحیح عمل و عبادت، کارساز می‏شود و در غیر آن، یا 

بی‏خاصیت و بی‏اثر می‏شود، یا عبادت هم در راستای اهداف دشمنان راه خدا قرار می‏گیرد.

اگر مسافران، با راننده‏ای راه شناس و امین مسافرت کنند، هر چند ژنده پوش و نامرتّب 

باشند، سرانجام به مقصد می‏رسند. ولی سرنشینان شیک پوش و آراسته اتومبیلی که به 

راننده‏اش اطمینان نیست، ناشی یا مست است یا مسیر را عوضی می‏رود، هرگز به مقصد نمی‏رسند، 

بلکه چه بسا نابود می‏شوند.

امروزه کشورهای اسلامی، ارزشمندترین دستورالعمل‏های اسلامی را در اختیار دارند ولی 

بخاطر گردن ننهادن به رهبری معصومین یا جانشینان آنان و تن دادن به ولایت جور 

وحکومت طاغوت‏ها، دچار ذلّت، تفرقه وضعف‏اند.

عبادت در سایه رهبری صحیح، مفهوم راستین خود را می‏یابد و خداوند آن را می‏پسندد و 

می‏پذیرد. 

در حدیث از امام باقر علیه السلام آمده است:

«مَنْ دانَ اللّهَ بِعِبادَةٍ یَجْهَدُ فیها نَفْسَهُ وَ لا اِمامَ لَهُ مِنَ 

اللّهِ فَسَعْیُهُ غَیْرُ مَقْبُولٍ» (22) کسی که ایمان به خدا دارد و عبادت‏های 

جانفرسا هم انجام می‏دهد، ولی امام شایسته‏ای از طرف خدا ندارد، تلاشش بی فایده و 

نپذیرفته است.

در حدیثی دیگر می‏خوانیم:

«مَنْ لَمْ یَتَوَلَّنا لَمْ یَرْفَعِ اللّهُ لَهُ عَمَلاً» (23) 

هر که ولایت ما را نپذیرد و به رهبری ما گردن ننهد، خدا عملی را از او بالا نمی‏برد.

. در بُعد اخلاقی، «تقوا»

بندگی خدا با شرط تقوا و ترک گناه، قبول می‏شود. قرآن پس از ذکر داستان هابیل و 

قابیل، که هر دو به درگاه خداوند قربانی کردند و قربانی یکی پذیرفته و دیگری ردّ شد، 

می‏فرماید: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» (24) 

خداوند، تنها از اهل تقوا، «قبول» می‏کند.

آنکه دزدی کند و مال دیگران را انفاق کند، مقبول نیست. آنکه حق مردم را بخورد وبه 

نماز بایستد، نمازش مردود است.

آنکه نماز را ترک کند ولی جهاد نماید، یا به دیگران ستم کند و نماز بخواند، یا به 

دیگری تهمت بزند و غیبت کند و به زیارت هم برود، یا چشم ناپاک به نوامیس مسلمین 

داشته باشد و نماز شب هم بخواند، آن نماز و جهاد، و این زیارت و نافله را خدا نمی‏پذیرد، 

چون همراه با تقوا نیست و بدون تقوا هیچ عملی برای انسان، عمل خیر به حساب نمی‏آید.

. در بُعد اقتصادی، «رسیدگی به محرومین»

نیازمندان و فقیران، بندگان خدایند. آن عبادت و بندگی که همراه با رسیدگی به وضع 

بندگان ناتوان و محروم خدا نباشد، بی ارزش است. در آیات و روایات، موضوع «نماز» و «زکات»، 

معمولاً در کنار هم آمده است که یکی ارتباط با خداست و دیگری ارتباط با خلق خدا.

از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: 

«مَنْ صَلّی‏ وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ صَلوتُهُ» (25) نماز افرادی که زکات 

ندهند، پذیرفته نیست.

آری نپرداختن حقوق واجب محرومین، اموال انسان را آمیخته به حرام می‏کند و زندگی از 

مسیر الهی بیرون می‏رود.

. در بُعد اجتماعی، «خوش رفتاری»

اساس جامعه اسلامی بر اخوّت و صفا و برادری میان مسلمانان است. هر چه که این روابط 

را به هم بزند و وحدت را بشکند و حرمت افراد را زیر پا بگذارد، چنان ناپسند است که 

قبول عبادت را هم با مشکل مواجه می‏سازد. غیبت و بهتان باشد، یا تفرقه انگیزی و 

نمّامی، سوء خلق و بدرفتاری باشد، یا مردم آزاری و قطع رحم.

بر عکس، صله رحم، حسن خلق، مودّت با مردم و حسن نیّت با دیگران، موجب رضای خدا و 

قبول اعمال است. در این زمینه‏ها حدیث بسیار است. به این روایت توجّه کنید. 

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود:

هر کس مسلمانی را غیبت کند، تا چهل روز، نماز و روزه‏اش قبول نمی‏شود، مگر اینکه 

غیبت شده او را ببخشد. (26) 

رسول خدا صلی الله علیه وآله به ابوذر فرمود:

از هجران و قهر کردن با برادر دینی بپرهیز، چرا که با این ترک رابطه، عمل قبول نمی‏شود. 

(27) 

و امام صادق علیه السلام فرمود:

بد اخلاقی و بدرفتاری عمل را تباه می‏کند، آن گونه که سرکه عسل را. (28) 

. در بُعد خانوادگی، «رعایت حقوق»

والدین و فرزندان نسبت به هم حقوق متقابل دارند و کسانی که این حقوق را مراعات 

نکنند، خدا نماز و کارهای نیک آنها را نمی‏پذیرد. (29) 

به روایت امام صادق علیه السلام : «مَنْ نَظَرَ اِلی اَبَویْهِ نَظَرَ ماقِتٍ وَ 

هُما ظالِمانِ لَهُ. لَمْ یَقْبَلِ اللّهُ لهُ صَلاةً» (30) 

فرزندی که از روی خشم به پدر و مادر خود نگاه کند - هر چند والدین در حق او کوتاهی 

و ظلم کرده باشند - نمازش از سوی خدا پذیرفته نیست.

آری پیوند با خدا در صورتی مفید است که پیوند خانوادگی، با رعایت حقوق و وظایف 

متقابل میان افراد، مراعات شود.

نماز، معراج روح و نردبان معنّویت است. در صورتی می‏توان از این نزدبان عروج کرد که 

پایه‏اش لغزان نباشد. پایه استوار ارتباط با خدا، روابط صحیح میان افراد خانواده 

است.