نشانه‏های اخلاص

از کجا می‏توان فهمید که عبادت‏مان خالصانه است؟ نشانه‏های اخلاص چند چیز است:

. عدم توقّع از دیگران

اگر کار برای خداست، انسان مخلص، چشمداشت تشکّر و قدردانی از غیر خدا ندارد. اگر 

قدر نشناسی و ناسپاسی هم دید، باز در عمل خویش ثابت قدم و استوار است. این نشانه آن 

است که برای خدا کار می‏کند.

سوره «هل اتی» در شأن حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین‏علیهم السلام 

نازل شد، که سه روز روزه نذری گرفته بودند، و در هر سه روز، افطار خود را به مسکین 

و یتیم و اسیر دادند و با آب، افطار کردند. سخن این خانواده با اخلاصِ، چنین بود: «إِنَّمَا 

نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَآءً وَلَا شُکُوراً» (70) 

ما شما را بخاطر خدا طعام دادیم، و از شما پاداش و تشکّری نمی‏خواهیم.

گاه کسی بدون چشم داشتِ مالی، خدمتی انجام می‏دهد ولی در باطن دوست دارد این را همه 

مردم بدانند و اذعان کنند که بی مزد و رایگان کار می‏کند و این با اخلاص سازگار 

نیست. اگر کسی از این ناراحت شود که ذکر خیری از دیگران به میان می‏آید و از او نه، 

در واقع در اخلاصِ نیت او خلل وارد می‏شود.

. توجّه به تکلیف، نه عنوان

مخلصان، بنده تکلیف‏اند، نه اسیر عنوان!

چه بسا کارهای لازم که بر زمین مانده، و کسی سراغش نیم رود، تنها به این جهت که 

عنوان مهم و معتبری همراه ندارد.

اخلاص را از آنجا می‏توان شناخت که انسان تکلیفش را - هر چه باشد - انجام دهد و 

کارهای بزرگ و کوچک، با عنوان و بی عنوان، دارای نمود و آوازه یا گمنام و ناشناخته، 

برایش یکسان باشد. اگر جز این باشد، رگه‏هایی از ناخالصی در نیتش وجود دارد.

. پشیمان نشدن

انسان مخلص، از کار نیکی که کرده، پشیمان نمی‏شود. چون نزد خدا پاداشش محفوظ است و 

به وظیفه هم هر چه بوده عمل کرده است. پس پشیمانی چرا؟

اگر به قصد قربت، به دیدار کسی یا به مجلس ختم رفتید، امّا آنان متوجه حضور شما 

نشدند و تشکّر نکردند، پشیمانی ندارد. اگر در این شرایط از رفتن پشیمان شدید، پای 

اخلاصتان می‏لنگد.

. عدم تأثیر استقبال یا بی اعتنایی

این هم نشان دیگری از اخلاص است. این نباشد که چون کارتان مورد ستایش واستقبال قرار 

می‏گیرد، تشویق به‏انجام آن شوید، واین نباشد که چون کارتان با بی‏اعتنایی وبی‏مهری 

مردم روبرو شود سست شوید. اگر کار برای خداست نباید تشویق و استقبال یا بی اعتنایی 

و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود. اگر کار برای خداست نباید تشویق و 

استقبال یا بی اعتنایی و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود.

امیرالمؤمنین علیه السلام در این زمینه، ضابطه و ملاک جالبی به دست ما داده است. می‏فرماید:

«لِلْمُرائِی ثَلاثُ عَلاماتٍ: یَکْسِلُ اِذا کانَ وَحْدَهُ یَنْشِطُ اِذا کانَ فِی 

النّاسِ وَ یَزیدُ فِی الْعَمَلِ اِذا کانَ اُثنِیَ وَ یَنْقُص اِذا ذُمَّ» (71) 

ریاکار، سه علامت دارد: اوّل آنکه وقتی تنهاست، با کسالت و بی‏حالی عمل می‏کند. 

دوّم آنکه در حضور مردم، نشاط می‏ورزد. سوّم آنکه اگر تعریفش کنند، می‏افزاید و اگر 

ملامتش کنند، می‏کاهد.

. یگانگی ظاهر و باطن

از نشانه‏های دیگر خلوص، همگونی ظاهر و باطن است. عملش در ظاهر با نیّتش در باطن 

یکسان باشد. گندم‏نمای جو فروش نباشد، و همان باد که نشان می‏دهد، «بود» و «نمود»ش 

یکی باشد.

علی علیه السلام فرموده است: «مَنْ لَمْ یَخْتَلِفْ سِرُّهُ وَ عَلانِیَتُهُ وَ 

فِعْلُهُ وَ مَقالَتُهُ، فَقَدْ اَدّیَ الاَمانَةَ وَاخْلَصَ الْعبادَة». (72) کسی 

که ظاهر و باطنش و نهان و آشکارش و رفتار و گفتارش با هم اختلاف نداشته باشد، او 

امانت الهی را ادا کرده و عبادت و بندگی را خالص ساخته است. نشانه‏های دیگری هم 

برای اخلاص وجود دارد که به همین قدر، بسنده می‏شود.

آنکه اخلاص دارد، نورانیتی در دل، توفیقی در عمل، پاداشی در دنیا و آخرت، عاقبت 

بخیری و خوش نامی، محبوبیّت و نام نیک خواهد داشت. این وعده الهی است که پاداش 

نیکوکاران خالص و بندگان مخلص ضایع نمی‏شود.

پس نمازی بخوانیم، با اخلاص و توجّه به خدا.

نمازی که خواندنش، یک دعای مستجاب دارد. (73) 

نمازی که به انتظار نشستن برای آن، خود عبادت است. (74) 

نمازی که از انفاق خانه‏ای پر از طلا بهتر است. (75) 

نماز بخوانیم، و حق آن را ضایع نکنیم، در انجام آن سستی و کاهلی نکنیم، گاه و بیگاه، 

ترک نکنیم، به خاطر مشغولیات دیگر، آن را عقب نیندازیم.

نماز اوّل وقت و به جماعت را فراموش نکنیم. که ... یاد خدا بزرگ‏تر از هر چیز است: 

«وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ» (76)