سوره

پس از پایان این نیایش آموزنده و پر محتوا، نمازگزار باید یک سوره کامل از قرآن را تلاوت کند. 

این کار، بخشی از قرآن را که وی آزادانه و به دلخواه انتخاب کرده، در یاد او زنده می‏کند، یعنی فصل دیگری از معارف اسلامی را پیش روی او می‏گشاید. 

فریضه تلاوت قرآن در نماز-چنانکه امام علی بن موسی علیه السلام در حدیثی به فضل بن شاذان فرموده است-قرآن را از متروک شدن و نافهمیده ماندن به در می‏آورد در خاطره‏ها و ذهنها حاضر می‏سازد. (1) 

در این گفتار، ما به ترجمه سوره توحید-که به طور معمول در نمازها تلاوت می‏شود-بسنده می‏کنیم. 

بسم الله الرحمن الرحیم-به نام خدای رحمان و رحیم. 

قل.بگو. (ای پیامبر) خود بدان و به دیگران نیز، همچون پیامی بایسته، برسان که: 

هو الله احد-اوست‏خدای یکتا. (2) 

مانند خدایانی که عقاید تحریف شده ادیان معرفی می‏کنند شریک و رقیب و هماورد ندارد. پس صحنه آفرینش میدان تنازع و پیکار خدایان نیست.بلکه همه سنتها و قوانین عالم ناشی از یک اراده و یک قدرت است و به همین دلیل است که در جهان آفرینش نظم و هماهنگی و یکنواختی برقرار است و قوانین و تحولات و حرکات طبیعی عالم همه به یک سو و در یک جهت در عمل و حرکت‏اند.و در این میان فقط انسان است که چون از«اراده‏»و«اختیار»و قدرت تصمیمگیری برخوردارش ساخته‏اند، می‏تواند از این نظم کلی سرپیچی نماید و چون سازی ناهماهنگ، نغمه‏ای جدا بنوازد.و نیز می‏تواند یکسره بر طبق این قوانین، زندگی خود را بسازد. 

الله الصمد-خدا از همه رو بی‏نیاز است (از همه چیز و همه کس) . 

یعنی خدایی که من در برابر او به کرنش و تعظیم و ستایش برخاسته‏ام، همچون خدایان پنداری نیست که پدید آمدنش، ادامه حیاتش، و توان بودن و زیستنش به کمک و مراقبت و رعایت کسی نیازمند باشد.آن چنان خدایی شایسته تکریم و تعظیم انسان‏نیست، زیرا که خود موجودی است در طراز انسان یا فروتر از آن.انسان، این موجود عظیم و ژرف، تعظیم و ستایش و عبودیتش فقط در برابر قدرتی می‏سزد که به هیچ وجودی و هیچ عنصری کمترین نیازی نداشته باشد و بودن و قدرتمند بودن و همیشه بودنش از ذات او مایه گرفته باشد. 

لم یلد-نزاده و فرزند نیاورده است. 

  آن نیست که در پندارها و خرافه‏های ادیان تحریف شده و عقاید شرک‏آمیز، معرفی می‏کنند. خدای پنداری مسیحیان و مشرکان نیست که فرزند یا فرزندانی داشته باشد.او آفریننده و پدیدآورنده همه چیز و همه کس است و نه پدر آنان.و همه آنان که در آسمانها و در زمین زندگی می‏کنند، بندگان اویند و نه فرزندان او. 

و همین نسبت‏«بندگی و ربوبیت‏»میان انسان و خداست که بندگان واقعی خدا را از بندگی هر چیز و هر کس بجز خدا باز می‏دارد، زیرا بنده دو ارباب نمی‏توان بود. 

آنان که خدا را پدر مهربان خلایق و انسانها را فرزندان او پنداشته‏اند و نسبت‏«بندگی و ربوبیت‏»میان خدا و خلق را شایسته انسان و مقام او و کرامت او ندانسته‏اند در حقیقت راه را برای بندگی غیر خدا گشوده‏اند و خود در عمل، بنده بسیاری از اربابان بی‏مروت دنیا و آلت دست‏برده‏گیریها و برده‏پروریها شدند.و لم یولد-و خود زاییده نشده است. 

او پدیده‏ای نیست که روزی نبوده و روز دیگری قدم به جهان هستی نهاده باشد.نه زاییده کسی است و نه زاییده اندیشه‏ای یا پنداری و نه زاییده نظامی و طبقه‏ای و شکلی از شکلهای زندگی بشر.او ارجمندترین و والاترین واقعیتهاست.واقعیتی لا یزال است. همواره بوده و همواره خواهد بود. 

و لم یکن له کفوا احد-و او را انباز و همتا و هماوردی نبوده و نیست. 

به کسی نمی‏توان همانندش کرد، و کسی را نمی‏توان در طراز و همپایه او دانست. نمی‏توان منطقه نفوذ و قلمرو فرمان او را-که سراسر جهان هستی است-میان او و کس دیگری تقسیم کرد.بخشی از جهان یا از صحنه زندگی انسان را از او دانست و بخشی را به کسان دیگر، به خداوندگاران جاندار و بیجان یا به مدعیان الوهیت و قدرت، واگذار نمود. 

این سوره، چنانکه از نامگذاری آن پیداست، به راستی سوره توحید است.ایده توحید که در سراسر قرآن و در صدها آیه به لحنها و بیانهای گوناگون بازگو شده، در این سوره به صورتی فشرده و با عباراتی ناظر به عقاید خرافی و شرک‏آمیز رایج آن روزگار و با صراحتی که نفی کننده هر داعیه الوهیتی می‏تواند بود، برای آخرین بار ایراد شده است. 

این سوره از سویی به مسلمانان و به همه جهانیان خدایی‏را که از نظر اسلام، شایسته پرستش و ستایش است معرفی می‏کند:خدایی که یکتا نباشد.خدایی که شبیه او را صدها و هزارها در میان خلق عالم بتوان یافت‏شایسته ربوبیت و الوهیت نیست. قدرتمندی و قدرتی که برای بودن و ادامه یافتن خود به کمک موجود دیگری نیازمند باشد، نمی‏تواند و نمی‏باید بر بشر تحمیل شود.آن کس که در برابر خدایان پوشالی و نیازمند و پدید آمده و قابل زوال به کرنش و تعظیم برمی‏خیزد پا بر سر کرامت انسانی خویش می‏گذارد و خود را و انسانیت را به قهقرا می‏کشاند.این جنبه مثبت‏سوره توحید است که نشانه‏ها و ممیزات معبود و خداوندگار انسان را ارائه می‏دهد و پوشالی بودن خداوندگاران تاریخ را به اثبات می‏رساند. 

و از سوی دیگر به خدا پرستان و پذیرندگان اسلام هشدار می‏دهد که درباره ذات و صفات خدا خود را به کنجکاویهای عقلی که شبهه‏خیز و وسوسه‏انگیز است آلوده نسازند. خدا را به کوته‏سخنی-که مدعیان یاوه را از مقام قدس ربوبیت‏بتواند راند-بخوانند و یاد کنند و به جای غرق شدن در فلسفه بافیها و ذهنیتها، به تعهدهایی که از عقیده به توحید برمی‏خیزد بیندیشند. 

بنابر حدیثی که از امام علی بن الحسین علیه السلام رسیده است، خدای متعال می‏دانست که در آینده تاریخ، مردمی کنجکاو خواهند آمد و بدین علت‏سوره توحید و آیاتی از سوره حدید-تا آیه علیم بذات الصدور-را نازل ساخت تا حدود مجاز برای بررسی در ذات و صفات خدا را مشخص کند.پس هر که به ماورای‏این حدود بپردازد خود را به هلاکت افکنده است. (3) 

گویا سوره قل هو الله...به نمازگزار می‏گوید:خدا قدرتی است‏یکتا و والا و برترین، ذاتا مستغنی و بی‏نیاز، نزاییده و زاده نشده، بی‏همانند و بی‏همال و، همین و بس. دانایی و بینایی و حکمت و دیگر صفات خداوند تا آنجا که دانستن و شناختن آن برای مسلمان لازم است و در شکل بندی زندگی و عروج روح او مؤثر تواند بود در آیات دیگری از قرآن باز گفته شده است.بیش از این در ذات خدا و چگونگی صفات او غور مکن، معرفت‏بیشتر را در عمل به دست‏خواهی آورد.در پی آن مباش که با بحث و تعمق ذهنی به معرفت‏بیشتر دست‏یابی.در پی آن باش که معرفت را از راه ایجاد صفا و روحانیت در باطن روح و از راه عمل کردن به لوازم توحید کسب کنی. 

...و چنین بودند پیامبران و صدیقان، بندگان راستین خدا و موحدان صادق و عارف. 

پی‏نوشت‏ها: 

.متن حدیث در دومین پانوشت همین کتاب ذکر شده است. 

.یا«خدا یکتاست‏».بنابر اینکه ضمیر هو برای شان و حدیث‏باشد. 

.ان الله عز و جل علم انه یکون فی آخر الزمان اقوام متعمقون، فانزل الله تعالی:قل هو الله احد و الایات من سوره الحدید الی قوله:علیم بذات الصدور، فمن رام وراء ذلک فقد هلک-نور الثقلین، ج  5، ص  706، به نقل از اصول کافی.